Kentsel Isı Adası

Son zamanlarda düşünülmeden ve oldukça hız kazanan şehirleşme iklim değişikliğini yanında getirmişti.

21.yüzyılın başlarından itibaren dünya üzerinde en önemli problem ekoloji sorunlar olmuştur. Konuya genel olarak baktığımızda artan nüfus bunun yanı sıra gelen bozulmuş yaşam kalitesi insanların hatta ekosistem üzerindeki tüm canlıların yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu ortaya çıkan ekoloji sorunlar altında konuşacağız asıl konu “Kentsel Isı Adası “etkisi olacaktır.

Aslında değişen kentleşme ve tüketim anlayışı ile bozulmaya ve değişime uğrayan şehir iklimleri küresel iklim değişiminin de etkileri ile insanın konfor şartlarının dışına çıkan yani yaşam kalitesini bozan faktörlerin iklimsel davranışlarını incelemektedir. Şehirler, iklim değişikliğinin en çok hissedildiği alanlardır. Buradaki bitki örtüsünün ve buharlaşma yüzeylerinin azalması, beton, asfalt gibi yapısal yüzeylerin artması doğanın topoğrafyasını, ekolojik dengesini, atmosferik özelliklerini değiştirmekte, farklı bir düzen ve denge ortaya koymaktadır.

Kentsel alanların yüzey özellikleri kırsal alanların çevresine göre, arazi örtüsü, yüzey karakteristikleri ve insan etkinliği aktiviteleri nedeniyle farklılık göstermektedir. Bu tür farklılıklar kentsel ve kırsal alanlarda farklı yüzey ve hava sıcaklıklarına yol açabilecek ısı üretimini ve transferini etkilemektedir.

Kentlerde yoğunlaşmış ısı üreten kaynakların yer alması, kentsel yüzey malzemelerinin gündüz saatlerinde güneşten gelen ısıyı depolayıp, geceleri bırakması, yaz ve kış aylarında kullanılan iklimlendirme cihazları gibi etkiler sonucunda kent üzerinde toz bulutları oluşmaya başlamıştır.

İnsan aktivitelerinin bir sonucu olarak kentler doğal ortamlardan farklı atmosfer sıcaklığına neden olarak kendilerine özgü iklimleri olan alanlar haline gelerek bölgesel ısınmalara neden olmaktadır.

 

Kentsel Isı Adaları Nasıl Meydana Gelir?

Gün içerisinde güneş ışınları yeşil alanların aksine bina malzemeleri, kiremit çatılar, asfalt ve kaldırımdan oluşan yollar tarafından daha fazla emilir ve ortamın sıcaklık değerlerini arttırır. Gece olduğunda ise, emilen ısı ortama yayılmaya başlar ve böylelikle oluşan sıcaklık farkları gün boyu etkisini devam ettirir.

Bununla birlikte, yağış suları geçirimsiz kent yüzeylerinde hızla drene olur ve böylelikle toplam buharlaşmayı azaltır. Bunun sonucunda, evopatranspirasyon azaldığından dolayı ısı kaybı kısıtlanmış olur ve ısı döngüsünü azalttığı için kentlerdeki hava sıcaklığını arttıran bir faktör hâline gelir. Bir diğer önemli faktör ise, atmosfere yoğun karbon salınımıdır. Bacalardan, araba egzozlarından vb. yayılan karbon gazları sadece küresel düzeyde değil yerel düzeyde de sıcaklığı arttıran ciddi bir unsurdur. Üstelik, yüksek ve yoğun yapılaşmaların olduğu kentlerde doğal hava koridorları engellenmekte ve kirleticilerin dağılmasını olanaksız hale getirmektedir.

Kentsel ve kırsal bölge arasında farklı iklim olaylarına etken olan nedenlerden biri kentsel yüzey malzemeleri ve yüzey özellikleridir. Kırsal alanlarda güneş enerjisi herhangi bir engele takılmaz iken bitki ve topraktaki suyun buharlaşmasında kullanılır. Kentlerde ise bitki örtüsünün ve doğal arazi örtüsünün az olması nedeniyle gelen güneş radyasyonun bir kısmı kentlerde yüksek katlı binalar, sokak genişlikleri gibi kent geometrisini etkileyen unsurlar tarafından absorbe edilerek, geri yayılımında gecikmelere neden olmaktadır. Kentteki yapılar ve asfalt yollar tarafından gün boyu emilen ışıma daha sonra ısıya dönüşerek tekrar ortama salınır ve kentteki hava sıcaklığını arttırır. Gece olduğunda kentteki yapılar ve asfalt yollar gün boyu absorbe ettikleri güneş enerjisini yavaş bir şekilde atmosfere gönderirler.

Kentsel Isı Adalarının Olumsuz Etkileri

Kentsel Isı Adası etkisi, özellikle sıcak iklimlerde yaşayan insanlar için yılın belli bir döneminde yaşam konforu eşiğini aşacak seviyelere ulaşabilmektedir. Dolaylı olarak da sağlık sorunları, soğutma için tüketilen enerji miktarında artış, hava kirliliği ve su sıkıntısı gibi olumsuzluklar ortaya çıkartmakta, hatta bölgesel ölçekte iklim değişikliklerine sebep olabilmektedir.

Kentsel Isı Adası (KIA) etkisi uzun yıllar meteorolojik yer istasyonlarından veya sabit ya da gezici araçlardan yapılan termometre ölçümlerine dayalı olarak çalışılmıştır. Ancak Uzaktan Algılama teknolojilerinin ortaya çıkışı ve yaygınlaşması, yüzey sıcaklığı ile ilgili parametrelerin mekansal dağılımının daha iyi temsil edilmesini sağlayarak KIA gözlemine yeni boyutlar ve araştırma olanakları kazandırmıştır.

Bununla alakalı olarak; yapılan bir çalışmada, İzmit kentinin gündüz ve gece sıcaklık farkları araştırılmıştır. Landsat 8 uydu görüntülerinin termal bantlarından dönüştürülerek elde edilen “yüzey sıcaklığı” haritası oluşturulmuştur. Daha kolay bir şekilde anlaşılabilmesi için de düşük çözünürlükte kuantize edilmiştir.

Kentsel ısı adası (KIA) insan faaliyetleri nedeniyle çevresindeki kırsal alanlardan önemli ölçüde daha sıcak olan metropol alanlardır. Bu m etropolitan alanlarla çevresindeki daha az yoğun bölgeler arasındaki sıcaklık farkı 5 °C’ye kadar çıkabilir.

Bu tanım ilk olarak Luke Howard tarafından 1810'larda kullanılmıştır. Kentsel ısı adası olarak tanımlanan bölgelerde sıcaklık farkı geceleri gün içinde olduğundan daha fazladır ve bu farklar en çok rüzgâr zayıf olduğunda hissedilir. Hem yaz hem de kış mevsimlerinde görülür.

Kentsel ısı adaları yapı, büyüklük ve etki alanları bakımından her kentte kendine özgü karakteristik özellikler göstermektedir. Kentsel ısı adalarının etki alanı ve şiddeti bir kentin fiziki özellikleri ve morfolojisi başta olmak üzere, arazi örtüsü ve alan kullanım biçimleri ile bunlarla ilişkili diğer kültürel ve sosyo-ekonomik özellikler temelinde şekillenmektedir. Ancak, önceki çalışmalar da göz önünde bulundurulduğunda, kentsel ısı adalarının etki alanı ve şiddetinin artmasında yapı yoğunluğundaki artış ve bitki örtüsü yoğunluğundaki azalmanın önemli bir faktör olduğu göze çarpmaktadır.

Örneğin, konut alanları ve kamu binalarının çevrelerinde yer alan bitki yüzeylerde bitki çeşitliliği, yoğunluğu ve miktarının arttırılması, bu alanlarda geçirimsiz sert zemin malzemelerinin kullanımının azaltılması basit ancak çok etkili olabilecek önlemlerin başında yer almaktadır. Diğer yandan kenti ağ gibi saran yaya yolları/kaldırımlarda mutlaka yol bitkilendirme çalışmaları yapılmalıdır.

Ayrıca günümüzde peyzaj planlama çalışmalarında çok önemli araçlar haline gelen uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak bir “kentsel termal çevre bilgi sistemi” oluşturulmalıdır. Böylece, kentlerde alan kullanım/arazi örtüsü değişimlerine bağlı olarak kent mikroklimasında meydana gelen değişimler aktif olarak izlenebilecek ve öncelikli önlem alınması gereken alanlar hızlı bir şekilde tespit edilebilecektir.

Örneğin, kentsel ısı adalarının zaman içinde büyüklüğü ile şiddetinde meydana gelen değişimlerin sürekli olarak izlenmesi ve acil önlem alınması gereken alanların belirlenmesi uzun vadede kentsel termal konforun sağlanması ve kent halkı sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerin önceden giderilebilmesinde önemli bir rol oynayacaktır.

 

Yazar: Gamze CİVELEK