Parlayan Kadranlar, Radyum Kızları

Bu Radyoaktif Fabrika İşçileri 1920’lerde Tarih Yazdı!

Fabrikada çalışan kadınlara, yedikleri radyumun güvenli olduğu söylendi, ancak daha sonra, radyumun onların ölümü olduğu ortaya çıktı.1898’de Marie Curie ve kocası Pierre, radyum elementini keşfetti ve bu keşif sayesinde iki Nobel Ödülü kazandı. Fakat 1934’te Marie fazlasıyla radyasyona maruz kaldığı için hayatını kaybetti. Kimyacının ölümü, radyumun yıkımlarından sadece bir tanesiydi. 20.yüzyılın başından ortalarına kadar, radyum, neredeyse bütün tüketim mallarında bulunmaktaydı. İnsanlar radyumun ışıltısını sağlık ve canlılık ile eşit buldular, dolayısıyla ilaç ve kozmetikte alanında da kullanmaya başladılar.

Aynı zamanda, içine radyum katılmış su içmek de fazlasıyla popülerdi. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Amerika Birleşik Devletleri Radyum Şirketi, Orange, New Jersey’de bir saat fabrikası kurdu. Çalışanlarının birçoğu, saat yüzlerini ve minik kadranları parlayan radyum boyasıyla boyayan genç kadınlardı. Diğer büyük radyum saat şirketleri de Waterbury, Connecticut ve Ottawa, Illinois’de faaliyet göstermekteydi. Saatleri boyadıkları fırçaların uçlarının yeterince sivri olabilmesi için kadınlara her seferinde fırçanın ucunu yalamaları söyleniyordu. Doğal olarak üzerindeki radyumu da yalıyorlardı.

Bu fotoğraf, 1938 tarihli bir gazetede yayınlandı: “Sol kolunu, radyum zehirlenmesinin sonucu olarak kaybeden, Charlotte Purcell, bu hareketi yapmaya mahkûm radyum işçilerinin, parlak saat kadranlarını boyamak için fırça uçlarını nasıl yalayarak sivrilttikleri ve sonucunda bu korkunç hastalıklara nasıl yakalandıklarından bahsetti.”

Bu radyum saati 1930 dolaylarında yapıldı. Kadran, radyum elementinin hala ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor. Kadınlar, patronlarına boyanın güvenli olup olmadığını sorduğunda, onlara her zaman güvenli olduğu söylendi. Ancak şirket bunun doğru olmadığını biliyordu çünkü o dönemde radyumun tehlikeleri bilinmiyordu. Aslında, saat fabrikasında çalışan erkek işçiler, radyumun işlenmesi için çalıştıklarında kurşun önlükler ve metal maşa ile korunurken, kadınlara herhangi bir koruyucu giysi verilmemişti.

1922’de Mollie Maggia adında bir işçi çok hastalandı. Vücudu gözleri önünde çürüyordu. Bir noktada tüm çenesi tam anlamıyla düştü. Aynı sene hayatını kaybetti. Diğer kadınlar da korkunç bir şekilde acı çekti. Radyum birçok kadının kemiklerini içten içe çürüttü, kadınlarda devasa tümörler çıkmasına neden oldu ve resmen kadınların karanlıkta parlamasına neden oldu.

ABD Radyum Şirketi, çalışanlarının sadece şirketten para almaya çalıştıklarını iddia ederek kusurlu olduğunu reddetti. Hatta, Molly Maggia da dahil olmak üzere tüm kadınların, sağlık sorunlarının firengiden kaynaklandığını iddia ederek saygınlıklarını mahvetmeye bile çalıştılar.

1928’de, ABD Radyum Şirketi’nin kurucularından ve radyum boyasını icat etmiş olan Sabin Von Sochocky, kendi ürününe maruz kalmaktan öldü. Birkaç kadın şirketlere dava açtı, ancak Catherine Wolfe Donohue’nun 1938’de ölüm döşeğindeyken Illinois’deki Radyum Kadran Şirketi’ne dava açmasıyla birlikte, güvenlik kanunları nihayet yürürlüğe girdi.

Bayan Donohue ilk görüntüde “daha sağlıklı” bir halde ve ikinci görüntüde, mahkemeden birkaç dakika önce çökmüş halde. Üçüncü görüntünün üzerindeki tam başlık ise

“YAŞAYAN ÖLÜ KURBANLAR DAVAYI KAZANDI”

Radyum kadınları kendi hızlı yaklaşan ölümlerine karşı daha güvenli çalışma ortamı için tüm şartları zorladılar. Radyum kadınları için dikilmiş bu anıt, Radyum Kadran Şirketi’nin bir zamanlar işlettiği Ottawa, Illinois’de duruyor. Üzerinden geçen koca bir yüz yıla rağmen, kemikleri halen daha yer altında parlamaktadır.

Kemik Eriten Radyum Nedir? Zararları Nelerdir?

Radyum, çok yüksek radyoaktivite içeren bir elementtir. Çok cüzi miktarları bile kansere yol açabilir. Nükleer tıp alanında kullanımı yaygındır. Radyum, uranyumdan 1 milyon kat daha fazla radyoaktivitesi olan bir element. İlk keşfedildiği yıllarda kendiliğinden ışık yayması sebebiyle adeta çığır açmış. Saat kadranlarının boyaları başta olmak üzere diş macunlarından çikolatalara kadar birçok üründe radyum kullanılmış. Hatta suya bile radyum katmışlar. Birçok garip hastalığın aniden ortaya çıkması ile de zararları araştırılmaya başlanmış. Ancak bu araştırmalar yapılırken 1920’lerden 1960’lı yılların sonuna kadar radyum kaynaklı birçok hastalık ve ölüm yaşanmış. Radyumu keşfeden fizikçi de bu elementin yol açtığı hastalıktan hayatını kaybetmiş.

Radyum kaynaklı kemik kanserinden ölen bir kişinin yıllar sonra açılan mezarında kemiklerin yüksek oranda radyasyon yaydığı tespit edilmiş. Gerisini siz düşünün! Evet, çok tehlikeli bir elementten bahsediyoruz. Neyse ki günümüzde çikolatalarda radyum kullanılmıyor. Ama elinizde 1960 yılından önce üretilen bir tarihi saat varsa ve saatin kadranında kendiliğinden parlayan boyalar varsa tehlikede olabilirsiniz.

Radyum, 21 Aralık 1898 tarihinde Polonyalı fizikçi Marie Curie ve eşi Fransız fizikçi Pierre Curie tarafından keşfedilmiştir. Curie çifti, uranyum filizi uraninit (pitchblende) üzerinde çalışırken uranyumdan çok daha radyoaktif bir maddenin varlığını tespit etti. Bu madde, yoğun radyoaktifliği sebebiyle karanlıkta soluk mavi bir ışık verdi. Atomik spektrumunda yeni çizgiler gördükleri için yeni bir element olduğu kanısına vardılar. Curie çifti, 1 gram radyum elde edebilmek için yaklaşık 10 ton uranyum cevheri kullandı. Keşiflerini 26 Aralık 1898 tarihinde Fransız Bilim Akademisi’nde ilan ettiler.

1903 yılında Curie çifti, radyum keşifleri sebebiyle Nobel ödülüne layık görüldü. Fizik alanında Nobel ödülü alan ilk kadın Marie Curie oldu.1911 yılında radyumun metal formu Marie Curie ve Andre Debierne tarafından izole edildi. 1918 yılında ABD’de sadece 13,6 gram radyum üretilebildi.1934 yılında radyumun kâşiflerinden Marie Curie, radyumdan kaynaklanan anemi sonucu hayatını kaybetti. 1940 yılında endüstriyel amaçlı radyum üretildi.

“Radyum” kelimesi, Latince “radius” yani “ışın” kelimesinden türetilen bir sözcüktür. İngilizcesi “radium”dur.

Kimyasal sembolü “Ra” olan radyumun atom numarası 88, atom ağırlığı 226,05, yoğunluğu 5,5 gcm3’tür. Erime noktası 700 derece, kaynama noktası 1737 derecedir. Gümüşî metal beyazı renginde, alkalin element serisinde yer alan bir metaldir. Bilinen en ağır alkalin toprak metalidir. Element tablosunun 2-A grubunda yer alan tek radyoaktif elementtir. Fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından baryumla benzerlikler gösterir. Erime ve kaynama noktaları baryumdan biraz düşüktür; ancak grubundaki elementlerin periyodik eğilimlerine uygun değerlerdedir. Kristal yapısı hacim merkezli kübiktir. Standart basınç ve sıcaklık altında kristalleşir.

Radyum, oldukça reaktiftir. Daima +2 oksidasyon durumunu sergiler. Hemen hemen bütün ametallerle bileşikler oluşturabilir. Çoğu bileşiği basit iyonik bileşiklerdir. Radyum iyonları renksiz olduğu için katı radyum bileşikleri genelde beyazdır; ancak radyumun alfa çürümesinden kaynaklanan kendi radyolizinden dolayı bazı bileşikleri sarı renk verir ve zamanla kararır. Radyum bileşikleri baryum, stronsiyum ve kurşun bileşikleri ile çözünür. Radyum hidroksit kolay çözünür. Radyum klorür, renksiz bir ışık bileşiğidir. Alfa ışıması sebebiyle bir süre sonra sarıya döner. Radyum bromür bileşiklerinden yayılan iyonlaştırıcı radyasyon, havadaki azot moleküllerini uyararak, parlatır. Soğukta suyu ayrıştırır. Radyum dönüşümleri sonucu büyük bir enerji açığa çıkarır. Işın etkinliği yüksektir. Havaya maruz kalırsa oksijen yerine azot ile reaksiyona girer ve yüzeyinde siyah bir tabaka oluşur.

Doğada çok az miktarda bulunur. Yerkabuğunda trilyonda bir oranda radyum içeriği olduğu tahmin ediliyor. Uranyum cevheri uraninit (UO2) ve diğer uranyum cevherlerinde az miktarda radyum bulunur. Toryum mineralleri de daha az radyum içerir. Radyumun kütle numaraları 202-234 arasında değişen 33 izotopu vardır. Bütün izotopları yüksek radyoaktiftir. Doğada Ra-226 izotopu bulunur. En kararlı izotopu Ra-226’dır ve bozunması sonucu radon gazı oluşur. Yarılanma ömrü 1600 yıldır. Ayrıca, Uranyum-238’in bozunma zincirindeki son izotoptur. Ra-224, Ra-224, Ra-226 ve Ra-228 doğal toryum ve uranyum izotoplarının bozunma zincirinin bir parçasıdır.

Radyumun Sağlığa Zararları

Radyum, canlı organizmaları için gerekli bir madde değildir; tehlikeli radyoaktif elementlerden biridir. Tedbir alınmadığı takdirde çok tehlikeli sonuçlar doğurabilir. İnsan içine işleyen tehlikeli ışınlar yayabilen radyoaktiflik özelliği vardır. Ra-226 izotopunun bozunması sonucu çevre için tehlike oluşturan radyoaktif asal gazlardan radon meydana gelir. Radonun en kararlı ve tehlikeli izotopu Radon-222, radyum ve uranyum bozunma zincirine ait bir gazdır. Bir gram radyumdan 0,0001 mililitre radon gazı oluşur. Ra-226 alfa parçacıkları yayar ve çevredeki radyum tehlikesinden sorumlu izotoptur.

Bir şekilde vücuda alınan radyumun yüzde 80’i dışkı yoluyla vücuttan atılır. Kalan yüzde 20 radyum, kan dolaşımına girer ve genellikle kemiklerde birikir. Radyum ve radyum çürümeleri alfa ve gama ışınları yayar. Bu da hücre ölümü veya dezenformasyonuna yol açar. Radyumun bozunma ürünü olan radonun vücuda girme riski, radyumdan daha fazladır.

 

Yazar: Gamze CİVELEK