Görsel Şölen Havai Fişeklerin Ardında Bıraktığı Zararlar

Havai fişeklerin ışıltılı ve renkli dünyası, yüzyıllardır pek çok insanın ilgisini çekmektedir.

Kaynaklara göre havai fişekler antik Çin’de 2000 yıl kadar önce şeytani ruhların kovulması amacıyla, karabarutun icadının bir uzantısı olarak keşfedilmiştir.

Geçmişte kültürel ve dini amaçlı kullanıldığı bilinen havai fişekler günümüzde eğlencenin olduğu her ortamda kullanılan bir gösteri ürünüdür. Bir patlayıcı sınıfı olan piroteknik kategorisinde yer alan havai fişekler potasyum, magnezyum, alüminyum, titanyum, berilyum, lityum, stronsiyum, kalsiyum, baryum, bakır gibi birçok kimyasalın farklı işlemlerden geçirilmesiyle oluşturulmaktadır.

Havai fişek gösterilerinin ihtişamının arka planında bıraktığı etkilerinden olan gürültü kirliliği yönetmeliklerle belirlenen uygunluk değerleri ile denetlenebilmektedir. Fakat havai fişekler gürültü kirliliğinin yanı sıra, kimyasal ve zehirli gazların havaya karışmasıyla birlikte insanlar dâhil birçok canlının sağlığını ve yaşam alanını olumsuz etkileyebilmektedir.

Birkaç saatlik görsel şölenin ardından havai fişeklerin yaklaşık yüzde 60 ile 75’lik bölümü atık olarak kalıyor. Karton, kâğıt, ahşap, seramik ve plastikten oluşan düzenek parçaları, kılıf ve ambalajların oluşturduğu çöpler, çatı ve sokakları kaplamaktadır. Bazı atıklar da deniz, nehir ve göle düşmekte,  havaya dağılan ince parçacıklar yakında bulunan nehir ve göl gibi su kaynaklarının da kirlenmesine sebep olup balıklara ve diğer su canlılarına zarar vermektedir.

Federal Alman Çevre Bakanlığı'nın verilerine göre sadece 2016 yılbaşı gecesinde havai fişekler nedeniyle atmosfere yayılan partikül miktarı 5 bin tonu buldu. Bu, motorlu taşıt trafiği nedeniyle bir yıl boyunca atmosfere salınan zararlı gaz miktarının yüzde 17'sine tekabül ediyor. Birleşik Krallık’ ta atmosferdeki metalik parçacıkların en büyük kaynağının havai fişek gösterileri olduğu ifade ediliyor.  Gösteri sırasında havada asılı kalan yüksek seviyedeki partikül maddeler göz, boğaz ve burun problemlerine baş ağrısına neden olabilmekte solunum rahatsızlıkları, astım ve kalp hastalıklarına olumsuz yönde etki etmektedir. (Evrim Ağacı, ‘’Havai Fişekler, Hayvanlara Nasıl Zarar Veriyor?’’,01 Ekim 2021, https://evrimagaci.org/havai-fisekler-hayvanlara-nasil-zarar-veriyor-10623)

Gösteriler özellikle kuşlarda ölümlere yol açarken, kedi ve köpek gibi canlılarda kalıcı hasar bırakabilmektedir. Birçok hayvanın duyma yetisi, insanlarınkinden çok daha hassastır, havai fişek patlamaları hayvanlar için bize olduğundan daha fazla rahatsızlık verici olmakla kalmamakta; aynı zamanda duyularını da daha ağır zedeleyebilmektedir. Havai fişeklerin yaydığı ses 190 desibele kadar çıkabilmektedir (bu ses, insan kulağında hasarın başlangıcı olan 75 ila 80 desibel aralığından 110 ila 115 desibel daha fazladır). Havai fişekler, silah sesleri (140 desibel) ve bazı jet uçaklarından (100 desibel) daha yüksek sesler üretmektedir.

Havai fişeklerinin oluşturduğu sesler işitme kaybı ve kulak çınlamasına (tinnitusa) yol açabilmektedir. Köpeklerin bir silahın ateşlenme sesinden kaynaklanan, sonuçları geri alınamayan işitme kayıplarından muzdarip olduğu bilinmektedir.

İnsanlarla arkadaş olan hayvanlarda, kaybolma olaylarının beşte birinin başlıca havai fişek ile fırtınalar gibi yüksek seslerden kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

Hayvanlarda havai fişeklerin etkisi, hayvanat bahçelerinde kolayca gözlenebilmektedir. Havai fişeklerin sesinin, gergedan ve çita gibi hayvanların aşırı streslenmesine sebep olduğu görülmektedir. Atların Bazen havai fişeklere tepkileri çitlerin üzerinden atlamak ve arabaların çarpabileceği tehlikeli yerlere kaçmaya çalışmak olmaktadır.

Havai fişekler yüzünden çıkan yön kaybı ve panik, kuşların binalara çarpmasına ya da denize uçmalarına sebep olabilmektedir. Yüksek yoğunluklarda yuva kuran, koloni oluşturan kuş türleri,  fişeklerin patlaması sırasında bu riske daha yatkındır. Yuvalarından ses yüzünden kaçan birçok kuş, ses sona erdiğinde yuvalarına nasıl geri döneceğini bilememekte ve birçok yavru çaresiz kalabilmekte, göç yolları ve rotaları bozulabilmektedir.

Havai fişeklerin ateşlenmesi sırasında çok sayıda kaza meydana gelebilmektedir. Hatta güvenlik standartlarına uyulmadan denetimsiz olarak üretilen havai fişekler, can kayıplarına da sebep olabilmektedir.

Lazerli ışık gösterileri gibi havai fişek gösterilerinin yerine geçebilecek çok daha güvenli alternatifler geliştirilmeye başlanmış olsa dahi tek tatmin edici çözüm, bizim için hayati öneme sahip olmamakla beraber yalnızca eğlence ürünü olan havai fişekleri kullanarak diğer canlıları ve doğal yaşamımızı zarara uğratmamaktır.

 

Yazar: Berna UÇAR - Çevre Mühendisi