Radyoaktif Atık Yönetimi

Nükleer santraller ülkemizde gündemi sık sık meşgul eden güncel bir konudur. Nükleer santraller yalnızca kazalara yol açma olasılıkları yüzünden değil, kullanımları süresinde ortaya çıkan nükleer atıklar nedeniyle de büyük önem taşır.

İnsan ve çevre sağlığı için zarar verebilecekleri için diğer atıklardan farklı şekilde değerlendirilmeleri gerekir. Nükleer atıkların insan sağlığına ve doğaya etkisini minimum seviyeye indirebilmek için kaynağı ne olursa olsun ortaya çıkan bu radyoaktif atıkların güvenli, ekonomik ve çevrenin ve halkın kabul edebileceği bir şekilde yönetilmesi gerekir. Radyoaktif atık yönetimi, atıkların şimdiki ve gelecek nesiller için bir risk yaratmayacak şekilde işlenmesi, depolanması ve güvenli olarak gömülmesi için gerekli tüm aşamaları içeren teknik ve idari işlemler bütünüdür ve bazı ilkeler doğrultusunda yönetilir.

Radyoaktif Atık Yönetiminin Temel İlkeleri

Radyoaktif atıkların yönetimi ve bertarafı her yerde ulusal bir sorumluluk olarak ele alınmıştır. Her ne kadar radyoaktif atık yönetimi için değişik ulusal yaklaşımlar olsa da uluslararası iş birliği ile bir dizi temel ilkeler ve yükümlülükler oluşturulmuştur. Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun belirlediği temel ilkeler aşağıda sıralanmıştır.

• İnsan sağlığının korunması,

• Çevrenin korunması,

• Sınırlar dışındaki toplulukların korunması,

• Gelecek nesillerin korunması,

• Atıkların, gelecek nesillere getireceği sorumluluğu en aza indirecek şekilde yönetilmesi,

• Atık yönetiminde ulusal mevzuatın oluşturulması,

• Radyoaktif atık oluşumunun kontrol edilerek mümkün olan en az düzeyde tutulmasının sağlanması,

• Atık yönetimindeki aşamalar arasında bağımlılık ve bütünselliğin sağlanması,

• Atık tesislerinin güvenliğinin sağlanması.

Radyoaktif Atıkların Sınıflandırılması

Atıklar, içerdikleri radyoaktivite miktarına göre; muaf seviyedeki atıklar, düşük, orta ve yüksek seviyeli olmak üzere sınıflandırılır. Muaf atık, çok düşük düzeyde radyoaktif madde içeren ve diğer atıklarla birlikte işlenmesinde herhangi bir sakınca olmayan atıklardır. Düşük ve orta seviyeli atıklar, nükleer santrallarda kullanılan plastik kutu, eldiven, filtre gibi sarf malzemelerinin yanı sıra tıpta teşhis ve tedavi amacıyla veya sanayideki tahribatsız muayene uygulamalarında kullanılmış olan radyoaktif maddelerden oluşmaktadır. Yüksek seviyeli atıklar ise, kullanılmış nükleer yakıtın yeniden işlenmesi sürecinde uranyumun ve plütonyumun kazanılmasından sonra geriye kalan atıklardan ve tekrar kullanılması düşünülmeyen kullanılmış yakıtlardan oluşur.

Düşük seviyeli atıklar (DSA)

Normal olarak işçi tulumları, taşıma kapları, şırıngalar gibi malzemelerin az miktardaki kısa ömürlü radyoaktivite ile temas etmesi sonucu oluşan atıklardır. DSA’lar genellikle lastik eldivenler kullanılarak işleme tabi tutulurlar. Nükleer güç santrallerinin hizmetten çıkarılması esnasında oluşan birçok atık DSA sınıfına girmektedir.

Orta seviyeli atıklar (OSA)

Tipik olarak nükleer malzeme ile birlikte kullanılmış ekipman veya radyoaktif akışkanların temizlenmesinde kullanılmış iyon değişim reçineleri gibi daha çok endüstriyel malzemelerdir. Bunlar tipik olarak ihmal edilebilir düzeyde ısı üretirler, fakat kısa veya uzun süreli radyasyon yayarlar ve korunmak için zırhlama gerekir. Kullanılmış nükleer yakıtların yeniden işlenmesi sırasında yakıtın çözülmeyen metal kısımlarını içeren atıklar OSA kategorisinde değerlendirilir.

Yüksek seviyeli atıklar (YSA)

Fisyon reaksiyonu sonucunda ortaya çıkan yüksek derecede radyoaktif ve uzun ömürlü elementleri içerirler. Yüksek seviyeli atık kategorisinde ayırım yeniden işlenmeyecek olan kullanılmış nükleer yakıt ve yeniden işleme uygulamasının kalıntıları arasında yapılır. Bu iki alt grup biçim ve içerik olarak farklı olsalar da benzer şekilde yönetilirler.

 

Düşük Seviyeli Radyoaktif Atık Yönetimi

• Bozunum ısısı, fiziksel hali, biyolojik-kimyasal özellikleri ve radyoaktivitesi dikkate alınarak sınıflandırılan ve toplanan düşük seviyeli radyoaktif atıklar radyasyondan korunma ve acil durum prosedürleri dâhilinde depolama tesisine taşınır.

• Katı haldeki düşük seviyeli atıklar için hacim küçültme işlemi uygulanır ve paketlenir

• Hacim küçültme işlemi uygulanmış ve paketlenmiş düşük seviyeli radyoaktif atıklar yüzey depolama tesisine taşınır ve 60 yıl bu tesiste depolanır.

• 60 yıl santral sahasında yüzey depolama tesisinde bekletilen atıklar 60 yılın sonunda santral sahası dışında bulunan yakın yüzey bertaraf tesisinde bertaraf edilir.

Orta Seviyeli Radyoaktif Atık Yönetimi

• Orta seviyeli sıvı ve katı atıklar için çimentolama işlemi uygulanır. Özel olarak formüle edilmiş harçların kullanımıyla gerçekleştirilen çimentolama işlemi radyoaktif maddelerin dağılmamasını sağlar.

• Paketlenen orta seviyeli radyoaktif atıklar radyasyondan korunma ve acil durum prosedürleri dahilinde santral sahasında bulunan yüzey depolama tesisine taşınır ve bu tesiste 60 yıl boyunca depolanır.

• 60 yıl boyunca yüzey depolama tesisinde bekletilen orta seviyeli radyoaktif atıklar 60 yılın sonunda santral sahası dışında bulunan yakın yüzey bertaraf tesisinde bertaraf edilir.

Yüksek Seviyeli Radyoaktif Atık Yönetimi

• Kullanılmış yakıtlar reaktör korundan çıkarılınca, radyasyondan korunma ve acil durum prosedürleri dahilinde, reaktörün hemen yanındaki kullanılmış yakıt havuzuna taşınır. Kullanılmış yakıtlar bu işlem sırasında dışarısı ile temas etmez, tamamen havuz içerisindedir.

• Kullanılmış yakıt havuzlarında soğutulması ve radyoaktivitesi düşmesi için bekletilen kullanılmış yakıtlar, havuz dışına taşınırken radyasyonun dışarı çıkmasını önlemek için tasarlanmış, çok katmanlı izolasyonu olan özel taşıma kapları kullanılır. Kullanılmış yakıtlar bu kaplara konulurken tamamen havuz içerisindedir, dışarısı ile temas etmez.

• 10 yıl havuzda bekletilen kullanılmış yakıtlar, özel atık taşıma kapları içerisinde radyasyondan korunma ve acil durum prosedürleri dâhilinde 50 yıl süreyle depolanmak üzere santral sahasındaki kuru depolama tesisine taşınır.

• 50 yıl süreyle kuru olarak depolanan kullanılmış yakıtlar, bertaraf edilmek üzere özel taşıma kaplarıyla derin jeolojik bertaraf tesisine taşınır.

• Derin jeolojik bertaraf tesisi, jeolojik yapısı uygun, yer altı sularının ulaşamayacağı kil ve tuz formasyonu gibi uzun süre güvenle depolanabilecek bir sahada inşa edilir. Bu tesis yüzeyden 500 ila 1000 m derinliktedir. Kullanılmış yakıtlar ve yüksek seviyeli radyoaktif atıklar emniyetli bir şekilde saklanabilir.

 

Yazar: Ecem GÜNEY