rielli kasim banner 1

solarex 400x85

solar storage banner

nextgen banner

Plastik Serüveni

plastik seruveni
Günlük yaşamımızda hayatımızın büyük bir bölümünü kapsayan plastikler son zamanlarda özellikle ithalat konusuyla gündemimize oturdu.

Sadece ülkemizin problemi gibi görünse de bu durum aslında küresel bir problem. Dünyada her yıl 400 milyon ton plastik çöpe gidiyor. Geri dönüşüme gittiğini sandığımız ürünlerin aslında sadece %9’u geri dönüşüm için uygun. Bunların da %90’ı tesis imkânı olmadığı için çöp oluyor. Sanırım bu durumun gerçekliğini kanıtlayan en güzel örnek Güney Pasifikte’ki yerleşim olmayan 38 milyon parça (18 ton) plastik atıkla dünyanın en kirli adası olan Henderson adası. Her yıl kötü atık yönetiminden dolayı 4,8 – 12 milyon ton plastiğin okyanuslara gittiği düşünülerse bu duruma şaşırmamak gerekir.

Geri dönüşüm konusuna geldiğimizde atık hiyerarşisinde son basamaklardan biri olduğunu ve önce plastik kullanımını reddetmemiz, yapamıyorsak azaltmamız en son çare olarak geri dönüşüme başvurmamız gerektiğini düşünüyorum. Konu plastik geri dönüşümüne geldiğinde yukarıda da belirttiğim gibi çok az bir miktarı bu duruma uygun. Ki Haziran 2021 tarihinde Uluslararası Kirleticilerin Önlenmesi Ağı (IPEN) tarafından yayınlanan Plastik Atık Yönetiminin Tehlikeleri adlı rapora göre, plastik geri dönüşümü de devasa miktarlarda tehlikeli atık oluşturuyor. Aynı zamanda zengin ülkelerden yapılan plastik atık ihracatı plastiğin içerisinde bulunan zehirli kimyasal aracılığıyla alıcı olan ülkelerin gıdalarını kirletiyor. Özellikle bazı yerlerden alınan yumurtalarda dioksin ve PCB seviyeleri AB’nin belirlediği güvenlik limitlerinin çok üzerinde.   

Plastikler atıldıktan belirli bir süre sonra güneş ışığı, rüzgâr vb. etkenlerden dolayı parçalanarak mikroplastik ve nanoplastiklere dönüşüyorlar ve bu noktada durum daha da zararlı bir hal alıyor. Boyutları iyice küçülen bu plastiklerle başa çıkmak neredeyse imkânsız bir hale geliyor. 2019 yılında yapılan bir çalışmada araştırmacılar tek bir sallama çay poşetinin kaynar su ile muamelesi sonucunda yaklaşık 11,6 milyar mikroplastik parçacığı ve 3,1 milyar nanoplastik parçacığı fincanın içine bıraktığını tespit ettiler. Yani bu, daha önce diğer yiyecek ve içeceklerde bulunan plastik miktarından binlerce kat daha yüksek oranda plastik parçacık bulunması demek. “Türkiye'deki Deniz Canlılarında Mikroplastik Kirliliği” raporu kapsamında incelenen her iki balıktan birinde mikroplastik bulundu. Doç. Dr. Sedat Gündoğdu tarafından yapılan araştırmada, Türkiye’de satılan 16 farklı markanın sofra tuzu örnekleri incelendi ve hepsinde mikroplastik parçacığı bulundu. Her ne kadar insanların üzerindeki etkileri tam olarak bilinmese de içerisinde tehlikeli atık barındıran bir maddenin insana zarar vermeyeceğini düşünmek bilim dışı olur. Olası etkiler üzerine yapılan çalışmalar da bağışıklık fonksiyonunun bozulması ve nörotoksisiteye neden olabileceği gibi kronik inflamasyon ve neoplazi riskinde artışa neden olabileceğine dair de güçlü kanıtlar bulundurmaktadır.

2009 yılında yapılan bir çalışmada Antarktika’da toplanan buzul örneklerinde 96 mikroplastik parçacığı tespit edildi. Genel miktarın litre başına 12 parçacığa tekabül ettiği ve 12 farklı polimer çeşidi içerdiği belirtildi. Bilim insanlarının Mayıs 2021 tarihli yaptıkları çalışmasında İzlanda'da Avrupa'nın en büyük buzulu olan Vatnajokull buzulunda mikroplastik parçacıkları bulundu. Bugün Everest Dağı'nın zirvesinden İtalyan Alpleri'ne, Sibirya'nın ücra köşelerinden Ekvador'daki And Dağları'na ve Norveç'teki Svalbard adaları açıklarındaki buzdağlarına kadar tüm dünyada mikroplastiklere rastlanıyor.

Ve artık asit yağmurları gündem olarak yerini plastik yağmurlarına bıraktı. Brhaney ve ark. (2020) yılında yaptıkları bir çalışmada 14 ay boyunca yağmur suyu ve hava örnekleri topladılar. Ölçümler sonucunda her yıl ABD'nin 11 korunaklı bölgesine, bin metrik tondan fazla mikroplastik partikülün yağmurla geldiği tespit edildi ki bu oran da yaklaşık 120 milyon plastik şişeye tekabül ediyor.

Yani anlayacağımız plastikler hayatımızın içinde derken sadece kullanım alanı olarak değil yediğimiz yemeklerden tutun insan eli değmemiş adalara kadar her yere ulaşmış durumdalar. Üretilen ilk plastiğin hala yerkürede olduğunu da düşünürsek durumun fazlasıyla ciddi olduğu açıktır. Bu noktada ilk yapmamız gerekenin plastiği tanımak olduğunu düşünüyorum.

Plastik tanımı, ilk plastik üretimi ve son durum

Plastik, aslen “esnek ve kolay şekillendirilebilir” anlamına gelen bir kelimedir ancak son yüz elli yılda polimerler adı verilen bir malzeme kategorisinin adı olarak da anılmaktadır.  Plastikler, yüksek moleküler ağırlığa sahip polimerlerdir. Polimerler doğada bol miktarda bulunur ki buna en iyi örnek, çok yaygın bir doğal polimer olan ve bitkilerin hücre duvarlarını oluşturan selülozdur. Fakat bizler bazen selüloz gibi doğal maddeler kullanarak, ancak daha sıklıkla petrol ve diğer fosil yakıtların sağladığı bol karbon atomlarını kullanarak sentetik polimer yapmayı öğrendik. Yaptığımız sentetik polimerler doğada bulunanlardan çok daha uzun atom zincirlerine sahip, güçlü, hafif ve esnektiler ve bu özellikler sentetik polimerleri son derece kullanışlı kıldı ve hayatımızın büyük bir parçası haline getirdi.

İlk sentetik polimer 1869 yılında John Wesley Hyatt tarafından icat edildi. Bu keşif insanoğlunun gözünde devrim niteliğindeydi. İnsanın ürettiği bir şey ilk kez doğanın koyduğu sınırlarla kısıtlanmamıştı hatta bu ürün doğal dünyayı insan ihtiyacının yıkıcı güçlerinden koruyabilirdi. Ayrıca bu buluş insanları doğal kaynakların kıtlığının getirdiği sosyal ve ekonomik kısıtlamalardan kurtarmaya da yardımcı oldu. Ucuz selüloit, maddi zenginliği daha yaygın ve elde edilebilir hale getirdi. Ve plastik devrimi böylece başlamış oldu.

1970-1980 yıllarına geldiğimizdeyse plastiğin itibarı düşmeye başladı. Oluşan plastik yığınları, plastiğin çoğunun tek kullanımlık olması ve plastiğin doğada bir insan ömründen çok daha fazla sürede kalması plastiği özel bir hedef haline getirdi. Plastik endüstrisi hemen buna çözüm olarak geri dönüşüm sistemini önerdi ve belediyelere atık yönetim sistemlerinin bir parçası olarak geri dönüştürülebilir malzemeleri toplamaya ve işlemeye teşvik eden etkili bir hamleyle öncülük etti. Ancak sonuçlar pek istenilen gibi olmadı çünkü geri dönüşüm mükemmel bir çözüm olmadığı gibi hala plastiklerin birçoğu çöplüklere ve çevreye bırakılmaktadır. Ayrıca plastik geri dönüştürüldüğünde hammaddesinin kalitesinde büyük bir düşüş yaşanır bu da hem ticari hem de çevre açısından istenilen sonucu vermemektedir.

Ve 2000’li yıllar artık plastiğin büyük problem oluşturduğu, gelişmiş ülkeler tarafından gelişmekte olan ülkelere ithal edildiği ve yiyeceklerimizden tutun insanoğlunun yaşamadığı yerlere kadar ulaştığı, her yıl 1 milyondan fazla deniz kuşunun ve 100 000’den fazla deniz canlısının ölümüne neden olduğu bir hal aldı. Bireysel ve ülkesel olarak bir sürü önlemler alınmaya başlandı. Buna en güzel örnek Avrupa Birliği’nin 2 Temmuz 2021 tarihi itibariyle tek kullanımlık plastikleri yasaklamasıdır. Ülkemizde de ithal edilen plastiklere yönelik bazı kısıtlamalar alınmıştı (polietilen atık ithalatı yasağı)  ancak sektör temsilcileri ile yapılan görüşmeler sonucunda kaldırılıp, yerine çipli sıkı denetime geçilmesine karar verildi. Uygulama ve sonuçları ileriki dönemlerde görülecektir.

Plastik türleri ve yaşam süreleri

Genel olarak kullanılan plastik çeşitleri, kodları ve örnek ürünler Tablo 1’de gösterilmektedir.

Tablo 1. Plastik çeşitleri ve kodları

plastik cesitleri ve kodlari

Plastiğin insan tarafından üretilmesinden bu zamana dek dünya çapında toplam 8,3 metrik ton plastik üretildi ve bu sayının %50’si sadece son 15 yılda üretildi. Üretilen plastiklerin %40’ı tek kullanımlık plastiklerden oluşuyor. Sadece Türkiye’de yılda 7,8 milyon ton plastik üretiliyor ve 3,7 milyon ton plastik atık oluşuyor.

Sanırım en fazla kullandığımız plastik ürün marketlerden aldığımız pet su şişeleri. Bu şişelerin yaşam süresi 450 yıl. 2020 TÜİK verilerine göre Türkiye’de ortalama yaşam süresi 79 (78,6) yıl. Bu süreye göre oranlarsak bir plastik şişe 5,6 insan yaşamı kadar süre dünyada kalabiliyor. Ayrıca plastik su şişelerini üretmek ve taşımak için gereken enerji 1,5 milyon araca yakıt sağlayabilecek büyüklükte. Bir de bu şişelerin %75’inin geri dönüştürülemez olduğu gerçeğini eklediğimizde çevremize verdiğimiz zararın boyutunu gözler önüne seriyor.

Kahve dükkânlarından aldığımız kahve bardaklarının ömrü yaklaşık 30 yıl. Ve bunların çoğu bardağın etrafını kaplayan plastik zar nedeniyle geri dönüştürülemiyor. Bir de onu içmek için plastik pipet kullandığınızda bu pipetin parçalanması da yaklaşık 200 yıl sürüyor. Plastik bardaklarsa kimyasal bağları sayesinde dayanıklı oluyorlar ancak belirli bir zaman sonra bardaklar içerdikleri toksik kimyasalları çevreye salıyorlar ve denizdeki canlılar tarafından yutuluyorlar.

Ve son örnek olarak her yıl dünya çapında 3,5 milyar plastik diş fırçası üretiliyor. Bu diş fırçaları polipropilen plastik ve naylondan yapılmıştır ve çürümesi 500 yıl veya daha fazla sürebilmektedir.

İyi haber şu ki, plastik kirliliğine karşı savaşabiliriz. Plastik tüketimimizi azaltmak için attığımız her küçük adım, gezegenimizin geleceğini ve değerli vahşi yaşamımızı korumak için büyük bir adımdır.

Plastiksiz Temmuz “Plastic Free July”

Peki plastik kirliliğiyle nasıl mücadele ederiz? En etkili yöntem sorunu kaynakta önleyerek plastik tüketimini azaltmak ya da hiç kullanmamak. Atıkla ilişkimizi atık hiyerarşisinde göre değiştirmek ve atık yönetiminde gerçekçi çözümlere yönelerek sorunu kaynağında çözmekten geçiyor.

İşte tam da bu yüzden 2011 yılında Avustralya'da başlayan ve 2013 yılında global bir harekete dönüşen #plasticfreejuly yani #plastiksiztemmuz, plastik kullanımını ve plastik kirliliğini azaltmaya yönelik bir meydan okuma girişimi başlatıldı. Şimdiye kadar 177 farklı ülkeden 250 milyon kişinin katılımı sağlandı. Sizler de bireysel olarak  https://www.plastiksiztemmuz.org/ sitesinden çok faydalı bilgilere ulaşabilirsiniz ve plastik kullanımınızı azaltmak için bir adım atabilirsiniz. Termos kullanmak, bez çantaya geçiş yapmak, plastik pipet kullanmamak en basit yapılabilecek adımlardan sadece birkaçı...

plastik seruveni 1

Ve son olarak 2021 yılında Türkiye'de yaklaşık olarak 9 milyar adet PET şişe satılacağı tahmin ediliyor. Buna ek olarak 10 milyon adet de PE şişe satılması bekleniyor. Bunların ne kadarı geri dönüşecek ya da hammadde olarak yeniden kullanılacak bilmiyorum ama önce bunları toplamamız gerekliliğinin çok açık olduğu kesindir. Satılan ürünlerin yaşam döngüleri detaylı bir şekilde aktarılmalı ve veriler ölçülebilir olmalıdır. Çünkü ölçemediğimiz bir şeyi yönetemeyiz. Hepimize plastik kullanımını azalttığımız ve farkındalığımızı arttırdığımız bir yıl dilerim.

Referanslar

Prata, J.C., Da Costa, J.P., Lopes, I., Duarte, A.C., Rocha-Santos, T., 2020. Environmental exposure to microplastics: An overview on possible human health effects. Science of The Total Environment 702, 134455.. doi:10.1016/j.scitotenv.2019.134455

Campanale, Massarelli, Savino, Locaputo, Uricchio, 2020. A Detailed Review Study on Potential Effects of Microplastics and Additives of Concern on Human Health. International Journal of Environmental Research and Public Health 17, 1212.. doi:10.3390/ijerph17041212

Singh, P., Sharma, V.P., 2016. Integrated Plastic Waste Management: Environmental and Improved Health Approaches. Procedia Environmental Sciences 35, 692–700.. doi:10.1016/j.proenv.2016.07.068

https://www.goecopure.com/lifespan-of-plastic.aspx

https://www.wwf.org.au/news/blogs/the-lifecycle-of-plastics#gs.5sz258

https://tr.wikipedia.org/wiki/Beklenen_ya%C5%9Fam_s%C3%BCresi#cite_note-6

https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2018/10/22/turkiyedeki-16-tuzda-mikroplastik-bulundu

https://science.sciencemag.org/content/368/6496/1257

https://www.dijitalx.com/2020/04/23/antarktika-buzullarinda-ilk-kez-mikroplastik-tespit-edildi/

https://www.indyturk.com/node/355211/%C3%A7evre/avrupan%C4%B1n-en-b%C3%BCy%C3%BCk-buzulunda-mikroplastik-par%C3%A7alar%C4%B1-bulundu

https://yesilgazete.org/author/sedat/

https://ipen.org/sites/default/files/documents/ipen-plastic-waste-contamination-full-en.pdf

https://ipen.org/news/plastic-recycling-schemes-generate-high-volumes-hazardous-waste

https://www.sciencehistory.org/the-history-and-future-of-plastics

https://plastics.americanchemistry.com/Lifecycle-of-a-Plastic-Product/

https://www.sharkdiver.com/anyone-can-help-save-sharks/

https://marinedebris.noaa.gov/sites/default/files/2018_Plastics_Fact_Sheet.pdf

 

 

Yazar: Dr. Özge SİVRİOĞLU

 

Bizleri desteklemek ve tüm güncel gelişmelerden haberdar olmak için bizi sosyal medyada takip ediniz...


sosyal medya facebooksosyal medya instagramsosyal medya linkedin


sosyal medya twitter
sosyal medya telegramsosyal yousosyal meyda bip

Pin It

Destekleyenler

Welcome in the demo